هرچند، شکل گیری دقیق جشن های شب یلدا و اینکه، در کدام زمان و مکان آغاز شده است، بطور دقیق معلوم نیست. اما، مورخان به این باور اند که، مبداء آن به تمدن های باستانی مرزندگان، ایلامیان و هخامنشیان باز می گردد.

هخامنشیان در حدود سال ۵۵۰ تا ۳۳۱ پیش از میلاد مسیح، برای حدود ۲۲۰ سال، تحت عنوان شاهنشاهی هخامنشی، بر قلمرو های آسیای غربی تا شمال هند و از دریای خزر تا خلیج فارس، حکم روایی داشتند.

نام هخامنشیان با نام کوروش کبیر پیوند محکمی دارد. کوروش کبیر، بنیان گذار دودمان هخامنشی، با اوصاف مانند، شجاعت، حکمت و احترام به فرهنگ ها و مذاهب، همواره مورد احترام خلق های زمان خود قرار داشت. او مرد عادل و حاکم، با هوش، مرد مجرب و کارگردان خوبی بود.

باید گفت که، در قلمرو آریانای کبیر، در دوران حکم روایی هخامنشیان، آیین زردشتی مسلط بود.

پس از دوره ی زردشتی در آریانای کبیر، ادیان دیگری مانند؛ مذهب مانوییسم «مانویه»، مسیحیت و اسلام، یکی پس دیگر، رایج گردیدند.

{ مانوییسم مذهبی بود ترکیبی. این مذهب در قرن سوم میلادی، توسط پیشوای خود «مانی» بنیانگذاری شد. مانوییسم تلاش کرد تا، اصول زردشتی را با عناصر دیگری، همچون بودایی، مسیحیت و افکار اشاعره «اعتقاد به امور غیبی» ترکیب نماید.

 نحوه ی برگزاری جشن شب یلدا، در گذشته های دور،  در بین اقوام و فرهنگ های مختلف، به شکل ها و سنت های ناهمگونی بوده است.

برگزاری جشن شب یلدا در گذشته های دور

 برخی از عناصر و فعالیت های مرتبط با جشن شب یلدا عبارت اند از:

 ۱ـ آتش افروزی «شعله زدن»

آتش افروزی یکی از سنت های مهم شب یلدا به شمار می آید. مردم در شب یلدا شعله های آتش را، در محوطه های منزل خود یا مکان های عمومی، روشن میکردند. دور این شعله های آتش می نشستند و جشن و شادی برپا میکردند.

۲ـ خوردن میوه ها و خوراکی ها

در این جشن مردم خوراک های محلی و میوه های فصل زمستان را، به عنوان نماد های حیات و برکت  صرف میکردند.

۳ـ مراسم مذهبی

در برخی از فرهنگ ها، مراسم مذهبی و نیز مراسم دعا و نیایش، به مناسبت شب یلدا، انجام می شدند.

۴ـ موسیقی و رقص

برخی از این جشن ها شامل سخنرانی ها و خوانش داستان های مرتبط به افسانه ها و اسطوره های مردمان زمان و مکان بوده اند.

جشن های شب یلدا، در مسیر کمرنگی

متاسفانه باید گفت که، برگزاری های شان دار شب یلدا، در بین مردمان مربوط به حوزه ی تمدنی آن، تا حدی آهسته آهسته و با گذشت سال ها و سده ها، کمرنگ شده می رود.

کاهش در برگزاری مراسم شب یلدا در سال ها و سده های اخیر می تواند به عوامل زیر مرتبط باشد:

۱ـ تغییر در تقویم

با تغییر تقویم زردشتی به خورشیدی و میلادی، برخی از مردمان ارتباط مستقیم با مفهوم شب یلدا را از دست داده اند و این امر ممکن است در زمینه تاثیرات ویژه ی خود را داشته است. گذار. تقویم زردشتی، یکی از سیستم های تقویمی سنتی آریانای کبیر است که، در دوره پارسیان باستان به کار می رفته است.

 در این تقویم فصل های سال چهار نه، بلکه سه فصل وجد داشتند که، عبارت بودند از بهار: «به نام گاهومرت»، تابستان «به نام وریاهه» و پاییزو زمستان «به نام دین.»

۲ـ تغییر در ادیان و باور ها

ایجاد و گسترش ادیان جدید و تغییر در نحوه ی باورهای مردمان، از اهمیت مراسم شب یلدا کاسته یا، در برخی از کشور ها و فرهنگ ها، آن را به کلی ممنوع کرده است.

۳ ـ تحولات اجتماعی و فرهنگی

ایجاد تغییر در ساختار های اجتماعی و فرهنگی، همراه با فراموشی یا کاهش اهمیت برخی از رویداد های سنتی، منجر به کم تر شدن برگزاری مراسم شب یلدا گردیده است.

۴ـ شهر نشینی و تکنولوژی 

افزایش شهر نشینی و پیشرفت تکنولوژی نیز باعث از دست رفتن برخی از سنت ها و جشن های قدیمی نظیر برگزاری شب یلدا گردیده است. دلیل آن هم اینکه، پا به پای انکشاف تکنولوژی،  مردم به دنبال سبک ها و روش های زنده گی مدرن تر شده می روند.

۵ـ عدم ترویج مستقیم در فضای عمومی

در برخی از جوامع ترویج و تبلیغات مستقیم برگزاری مراسم شب یلدا، نسبت به گذشته ها، خیلی کمتر و کمرنگ شده است.  وجود این وضعیت در دراز مدت، می تواند منجر به فراموشی یا کاهش آگاهی مردم در باره این جشن گردد.

نگاه گروه های مجاهدین و طالبان در مورد شب یلدا

گروه های مجاهدین و طالبان، که اکثریت آنها از نظر فرهنگی به اصول اسلامی تکیه می کنند، جشن ها و اعیاد قدیمی مانند، نوروز و شب یلدا را غیر اسلامی ارزیابی میکنند.  این گروه ها، این جشن ها و این سنت های کهن را نمی پسندند و کوشش می کنند تا، از برگزاری این جشن ها جلوگیری نمایند.  دست کم، گروه های یاد شده، به ارزش های تاریخی و فرهنگی این جشن ها اهمیت نمیدهند.

این را هم باید بگویم که، حفظ و حراست از جشن های سنتی، مانند، نوروز و شب یلدا، برای جوامع هم فرهنگ مانند، افغانستان، ایران و تاجیکستان از اهمیت به سزایی برخوردار است.

این جشن ها و این سنت های تاریخی ـ فرهنگی را باید چون مردمک چشم خود نگهداشت.

حفظ و حراست از این میراث های فرهنگی «برگزاری شب یلدا و روز نوروز باستان» در کل برای همه ی میراث داران حوزه ی تمدن آریانای کبیر و در خصوص برای شهروندان فارسی زبان افغانستان، ایران، تاجیکستان و حتی، برای بخش های وسیعی از هند و ازبکستان، به دلایل زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:

 ۱ـ تقویت هویت فرهنگی

این جشن ها نقش مهمی را در تقویت و حفظ هویت مشترک بومی فرهنگی مردمان این مناطق ایفا می کند و به ارتقا ارزش ها و تاریخچه های مشترک آنها کمک می نماید.

۲ـ استحکام اجتماعی

برگزاری این جشن های سنتی ـ تاریخی می تواند، بستری را برای ایجاد ارتباطات اجتماعی قوی تر و تقویت انسجام در جوامع مذکور فراهم نماید.

۳ـ ترویج همبسته گی

جشن نوروز و شب یلدا می توانند، همبسته گی و انسجام میان افراد این ملت ها را، درامر، به اشتراک گذاری لحظات خوب و شادی تشویق کنند.

۴ـ حفظ میراث های فرهنگی

حفظ و گسترش این جشن های سنتی می تواند به حفظ و انتقال ارزش ها و میراث های فرهنگی اجداد و پدران مان  به نسل های آینده ی، این سه کشور کمک نماید.

خواب بیدار گر:

 ناصر خسرو می گوید: از مرو به جوزجان رفته، نزدیک به یک ماه آنجا بودم و پیوسته شراب می خوردم. شبی در خواب دیدم که یکی مرا گفت: «چند خواهی خوردن از این شراب که خرد از مردم زایل کند، اگر بهوش باشی، بهتر».

 من جواب گفتم که «حکما جز این چیزی نتوانستند ساخت، که اندوه دنیا کم کند».

 جواب داد که: «بی خودی و بیهوشی راحتی نباشد؛ حکیم نتوان گفت کسی را که، مردم را به بیهوشی رهنمون باشد، بلکه چیزی باید طلبید که خرد و هوش بی افزاید».

 گفتم که «من این از کجا آرم؟»

 گفت: «جوینده یابنده باشد» و پس سوی قبله اشارت کرد و دیگر سخن نگفت.

 چون از خواب بیدار شدم، آن حال تمام بر یادم بود، بر من کار کرد و با خود گفتم که، «از خواب دوشین بیدار شدم، اکنون باید که از خواب چهل ساله نیز بیدار گردم».

اندیشیدم که تا همه افعال و اعمال خود بدل نکنم فرح نیابم». پس از این خواب ناصر خسرو توبه کرده و به مرو رود می رود و از کار دیوانی معافی خواسته و به نیت سفر قبله حرکت می نماید.

بیرون شدن از مرو در نوبت دوم، آغاز سفر هفت ساله اوست که، در ۲۳ شعبان ۴۳۷ هجری قمری اتفاق می افتد و حاصل آن سفر نامه وزین این دانشمند بزرگ می باشد، که تا هنوز به چندین زبان زنده دنیا ترجمه و نشر شده است.

سفری که از شهر مرو به سرخس، نیشاپور، بسطام، سمنان و از ری به ده قوهه و قزوین می رود و از راه بیل و قپان، خرزویل و برزخیل که آنرا بردنجیر می دانند به خندان و شمیران می رسد و از آنجا به سراب و سعید آباد گذشته و به تبریز می رود و از راه مرند و خوی و برکری، وان، وسطان و اخلاط به بطلیس و قلعه قف انظر و موضع مسجد اویس‌قرنی، ارزن، میافارقین، آمد و دیار بکر و حران، قرول، سروج، منبج رفته از آنجا به حلب، جند قنسرین، سرمین، معرت النعمان، کویمات، حمات، عرقه، طرابلس، قلمون، طرابرزن، جبیل، بیروت، صیدا و صور به عکه یا عکا می آید و به دیدار کوه مشاهد انبیا و نواحی طبریه که خارج از مسیر است می رود و سپس از راه حیفا، کنیسه و قیساریه، کفرسابا و کفر سلام به رمله و ده خاتون و قریه العنب رفته سر انجام در پنجم رمضان ۴۳۸ هجری قمری به بیت المقدس می رسد.

او از قدس به مکه می رود و از راه عرعر و وادی القری و مدینه و از همان راه به طریق شام به قدس باز می آید و سپس از آنجا به رمله مراجعت می کند و به عسقلان و طینه می رود و با کشتی به تنیس رفته و از آنجا در شاخه شرقی رود نیل با کشتی به صالحیه و قاهره وارد شده به اسکندره و قیروان سفر می کند.

 دوباره از قاهره به راه قلزم و بندر جار که محاذ مدینه است مدینه النبی و خانه کعبه را زیارت می کند و از همان مسیر باز می گردد و سپس از راه آبی نیل با کشتی اسیوط و اخمیم به قوص و اسوان می رود و به صحرای سودان در می آید و از ضیقه و موضعی به نام حوض می گذرد و به بندر عیذاب می رسد.

سپس از راه دریای سرخ به جده و مکه می آید و این نوبت شش ماه در مجاورت خانه خدا به سر می برد. آنگاه از مکه به موضع بئر حسین بن سلامه و طائف و حصارک خانه لیلی و مطار، ثریا، جزع و سرزمین بنی سواد و سربا به فلج وارد می شود و چهار ماه در این سرزمین سرگردان می ماند، تا سر انجام با کاروانی به یمامه می رود.

از آنجا به لحسا و سپس به بصره در می آید و از راه رود سفر خود را ادامه داده، شاطی عثمان و ابله را پشت سر نهاده و با کشتی از کنار عبادان به خلیج فارس آمده و سر انجام به بندر مهروبان می رود و از آنجا به ارجان می رسد.

از طریق لوردغان و خان‌لنجان به اصفهان وارد می شود و به راه هیثم آباد و کوه مسکیان به نائین می رسد و ده گرمه در ناحیه بیابان را می بیند و از ده پیاده یاد کرده، سپس از رباط زبیده به چهار ده طبس و رستاباد می رسد و به طبس در می آید و به رقه، تون، قاین و سرخس می گذرد و از راه رباط جعفری و رباط عمروی و رباط نعمتی به مروالرود وارد می شود و متعاقباً به راه آب گرم و باریاب(فاریاب) و سمنگان و سه دره بلخ، دستگرد، میان روستا و پل جموکیان را پشت سر گذرانده روز سه شنبه ۲۶ جمادی الآخر سال ۴۴۴ هجری شمسی  به بلخ می رسد، که سفر او بعد شش سال و هفت ماه و بیست و دو روز پایان می یابد.

حاصل این سفر هفت سالۀ حدود سه هزار فرسنگی یادداشت‌های نفیس و ارزنده‌ ای است، که روزانه از دیده ‌ها و شنیده ها برداشته است. دور دوم زندگی این دانشمند بزرگ با ختم این سفر به پایان می رسد.

 پس از پنجاه سالگی دور سوم زندگی او آغاز می گردد. به نظر می رسد، بعد از اتمام سفر مدتی مقیم بلخ بوده و یادداشت‌ های سفرش را تنظیم نموده، سپس به دعوت و نشر طریقه فاطمیان می پردازد، که منجر به تبعید و گریز او از شهر بلخ می گردد.

در این مرحله او حجت خراسان است و مقام حجتی دارد، مقامی که در میان درجات هفتگانه فاطمیان مرتبه سوم است، که عنوان نائب امام را داشت. گفته می شود؛ او از جانب خلیفه فاطمیان ابوتمیم معد بن علی ملقب به المستنصر بالله (۴۲۸ ـ ۴۷۸ هجری ـ قمری) مامور دعوت مردم به طریقه اسماعیلیه و بیعت با فاطمیان در خراسان و سرپرستی شیعیان این دیار شده است.

همچنان در این دوره زندگانی او از لحاظ تصنیف، تألیف و شعر سرایی پر مایه می باشد، اما در خدمت نشر عقاید فاطمیان قرار دارد. در کار دعوت بسیار موفق نیز بوده است؛ از همین سبب، در میان اهل سنت مخالفانی او افزونی یافته و نا گزیر می گردد به سبب خصومت ‌های علنی آنان، غوغای عامه و شاید هجوم بر ضد وی، بلخ را ترک و به دره ی یمگان و کوه ‌های دشوار گذر بدخشان پناه برد. طوریکه خودش ابراز میدارد: من مرد دبیر پیشه بودم و از جمله متصرفان در اموال و اعمال سلطانی و به کارهای دیوانی مشغول بودم و مدتی در آن شغل مباشرت نموده، در میان اقران شهرتی یافته بودم. او پس از این دوران سفر طولانی راه که منجر به نگارش سفر نامه وزینش گردید پشت سر گذراند؛ در این سفر با فرهنگ‌ ها و سرزمین‌ های گوناگون آشنا شده و با رفتن به دربار فاطمیان به مذهب اسماعلیه گرایش پیدا کرد و همین مسئله اسباب اقامت او در یمگان بدخشان را فراهم نمود.

از غوغای عوام و آسیب دشمنان به مازندران که بدون شک بدخشان را در نظر داشته است، پناه می برد. به سبب اقامت در این سرزمین در کنار یمگان از مازندران چنین نام می برد:

دوستی عترت و خانۀ رسول             کرد مرا یمگی و مازندری

در جای دیگر می فرماید:

برگیر دل ز بلخ و بنه تن ز بهر دین             چون من غریب و زار به مازندران درون

سر انجام این دانشمند بزرگ در سال ۴۸۱ هـ ق مطابق به ۱۰۸۸ میلادی در یمگان بدخشان، جایی که بهترین و بیشترین آثارش را در آنجا به پایه اکمال و تصنیف رسانیده است؛ براساس تاریخ قمری پس از ۸۷ سال و بر اساس تاریخ میلادی به عمر ۸۴ سالگی در گذشت.

 پرسشی را که، چرا مردم محل قبر ناصر خسرو را به عنوان یک مقام مذهبی به یک زیارتگاه مردمی تبدیل کرده اند؟ چنین پاسخ میدهد:

از آنجاییکه ناصر خسرو بلخی از جمله‌ شعرا، دانشمندان و متفکران متبحر تاریخ و جغرافیای فرهنگی ما به شمار میرود؛ در میان پیروان مذهب اسماعیلیه به عنوان حجت خراسان و در میان دیگر اقشار جامعه به عنوان شاعر، ادیب و دانشمند از احترام ویژه برخوردار بوده و مردم از تمام نقاط بدخشان و دیگر ولایات به زیارت او می آیند.

در دورانی که دانشجوی رشته باستان شناسی در دانشگاه کابل بودیم، با جمعی از دوستان از مقبره ناصر خسرو دیداری بعمل آوردیم، که متاسفانه در آن زمان آسیب‌ ها و خطرات جدی بنای ساختمان زیارت ناصر خسرو را به تهدید روبرو ساخته بود.

از نگاه آقای برهانی، زیارت یا همان ساختمان بالای مقبره ناصر خسرو بلخی، آن طوریکه مردم به آن ارج می گذارند، مورد توجه دولت ها نیز قرار داشته است. او این مساله را چنین شرح میدهد:

متاسفانه در در طول سالیان گذشته بناهای تاریخی و ساحات باستانی بدخشان مانند دیگر ساحات باستانی افغانستان به سبب نا امنی و عدم دسترسی نهادهای ذیربط در معرض خطرات و آسیب های جدی قرار داشته و حتی برخی از ساحات مورد کاوش‌ های غیر قانونی و غارت قرار گرفته اند. اما در این میان به مقبره ناصر خسرو توجه صورت گرفته و مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

 از این باستانشناس جوان می پرسیم که:

 آیا بنای یادگاری یا همان ساختمان زیارت ناصر خسرو، به حیث یک آبده قریب یک هزار ساله ای تاریخی، از سوی اداره های آبدات تاریخی، مورد تعمیر و ترمیم قرار گرفته است یا که این کار هم به دوش مردمان محل و پیروان راه او بوده است؟ او در زمینه چنین میگوید:

خوشبختانه در سال ۲۰۱۱ بنای مقبره ناصر خسرو سروی و پروژه سازی شده و در سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ از جانب موسسه فرهنگی آغاخان تحت نظارت وزارت اطلاعات و فرهنگ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

در پایان از مردم فرهنگ پرور بدخشان، به ویژه یمگانیان گرامی که سالیان درازی توجه جدی در راستای نگهداری و حفاظت مرقد این شخصیت بزرگ داشته اند؛ قدردانی نموده توجه بیشتر شان را خواهانم.

از اداره محلی بدخشان و ولسوالی یمگان احتراماً تقاضا می نمایم، در راستای حفاظت بنای مقبره این دانشمند بزرگ توجه جدی نموده و از صدمات ناشی از فعالیت ‌های سود جویانه دشمنان فرهنگ و تاریخ جلوگیری نمایند. این مسئله را به خاطری یاد آور شدم، که متاسفانه در طول چند دهه‌ ی اخیر بسیاری از آبدات تاریخی، مقبره‌ های شخصیت‌ های بزرگ فرهنگی و مزارات بازمانده از گذشتگان ما توسط افراد سود جو، فرصت طلب و جاهل که دشمنان اصلی تاریخ و فرهنگ ما اند، به دلیل اینکه گویا در این مکان‌ ها گنج یا خزانه باشد، کندنکاری شده اند؛ بی خبر از اینکه در حقیقت گنج عظیم و بزرگ همان بنای ساختمانی است، که توسط ایشان از بین برده می شود. بیایید دست به دست هم داده از میراث‌ های تاریخی و فرهنگی خویش پاسداری نماییم.

{روزنگار} ناروی

www.roznigar.com

وزارت امور زنان شماری از خدمات را در راستای ارتقای سطح آگاهی و بلند رفتن ظرفیت زنان ، آموزش مهارت های حرفوی، بازاریابی برای محصولات انها و حمایت از زنان آسیب پذیر را، از طریق راه اندازی کمپاین ها، تهیه و چاپ نشریه ها، اعمار باغهای زنانه، تدویر ورکشاپ ها و سمینار ها، تدارک نمایشگاه ها، مشوره وبررسی قضایا و شکایات زنان حمایت از زنان آسیب پذیر نیزاراِيه می کرد.

وزارت امور زنان با ریاست های ولایتی تلاش کرد تا، کارهای مفید و مؤثری به نفع زنان کشور انجام شود و آنها از احتیاج، فقر، بیسوادی، بیکاری، بیماری، محرومیت، ظلم و خشونت، نجات یابند.هویت شان نهادینه شود.  نکاح نامه، تذکره و سایر اسناد هویتی داشته باشند. روز به روز ظرفیت و سهم گیری زنان با هموار ساختن زمینه بیشتر شد. زنان پژوهشگر، وکلاء مدافع، قاضی، فعالین صلح، مشاورین، تکنالوژیست و... همه مشغول فعالیت بودند. فیصدی داکتر، استاد کارمند ان زن در نهادهای دولتی و غیر دولتی افزون گردید .

پس وزارت امورزنان یک نیاز بود  و زنان  در هر شرایط به یک آدرس مشخص نیاز دارند تا، از آن طریق صدای زنان شنونده داشته باشد.

پرسش:

طوریکه ما خبر داریم، شما در پهلوی کار های دیگر فرهنگی خویش ، اثری دارید، در مورد (ابعاد شخصیت شاعر معروف زبان پارسی، بانو سیده مخفی بدخشی).

ـ میخواهیم، بپرسیم که، شما به عنوان یک بانوی اکادمیک و یک استاد دانشگاه و درعین زمان، همجنس و هم دیار مخفی بدخشی، از شخصیت و ویژه گی های او، در کل، چه نوع تعریفی دارید و نقش ایشان را در تنویر اذهان و بیداری زنان، آنوقت و اکنون، بدخشان و خراسان چقدر موثر می دانید؟

پاسخ :

سرود گری که با عشق زاده شد و با عشق زنده گی کرد و با عشق مرد. این زن مخفی بدخشی، دختر میر محمود شاه از میر های بدخشان است. با آنکه  او در یک خانواده اشرافی پا بدنیا گذاشت ولی، زنده گی اش سراسر تراژیدی وغم بود. آواره گیها و مسافرتها و سختی های زیادی دید. در غربت به دنیا آمده و در غربت بزرگ شده است.  از اینرو شخصیت اش دارای ابعاد اجتماعی، سیاسی عرفانی و ادبی است. ابعاد مختلف شخصیت مخفی را از دیوان شاعر و آنچه که معاصران او درباره ی او نوشته اند، میتوان دریافت .

مخفی بنابر انتساب  به خاندان میرهای بدخشان از احترام وسیع ای برخوردار بود.  چون شاعر بود، شهرت یافت و چون مجرد زنده گی کرد ,موقع یافت که در مسائل اجتماعی اشتراک نماید و به حیث یک سیاست دان تبارز کند و از پشت چادرها و دیوارها از هزار زن بی نام و نشان نماینده گی نماید.

جای تعجب است اگر، بگوییم که درنیمه نخست همین سده درسراسر کشور ازجمله شش ,هفت میلیون زن، درفرهنگ وادبیات سه زن رامیتوان شناخت، یکی همین مخفی بدخشی دوی دیگر مستوره غوری ومحجوبه هروی ویادی ازعایشه درانی گذشته ها با مخفی هندی و رابعه بلخی میشد و آنچه وحشتناک است، این می باشد که، میلیونها انسان و استعداد را سلطه مرد سالاری و پدر شاهی محکوم به بی نامی و بی نشانی ساخته بود. با آن هم مخفی خوشبخت بود که، نهضت جدید معارف نسوان را مشاهده کرد و نخستین مکتب دخترانه ی بدخشان در زمان حیاتش به نام خودش مسما گردید.  من سر افرازم که، نه سال دوره آموزشی ام را در آن مکتب گذشتانده ام وهمواره نام او انگیزه ای برای رشد شخصیت دختران این دیار بوده است.

در زمان کاریم در وزارت امور زنان، مجله ی {آرمان مخفی} ارگان نشراتی ان ریاست را که، از جانب من تاسیس شده بود، نخست به شکل ماهنامه و بعدا به شکل فصل نامه {از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۵ به نشرات خود ادامه میداد} مدیریت میکردم.

خوشبختی دیگر مخفی در این بود که، در زمان زنده گی اش آن آرزو و  آن آرمان هایی را که، بخاطر ترقی و پیشرفت زنان در دل می پرورانید، تا اندازه ای برآورده ساخت .

چنانکه خودش مینویسد :

"خوشبختم که، زنده ام، آرزوهای  را که، سال ها درپیشرفت تعلیم وتربیه ی طبقه نسوان دردل می پروردیم الآن مشاهده میکنم. با وجود یکه فعلاً عمر این ضعیفه ناچیز، به هشتاد رسیده  و ضعف پیری اعصاب و اعضای مرا خسته ساخته اند، اما، شوق و علاقه  ای که، به معارف داشته ام ازخدای متعال نیازمندم که تمام طبقات کشورم را نصیب شود. طبقه نسوان را  که، در حقیقت عضو قوی و رکن مهم جامعه و عالم بشریت است پیش رفت های شایانی بخشد."

در نامه ای که، به محبوبه هروی مینویسید در آن از آزادی زنان چنین اظهار رضایت مینماید:

 اگر ما به زندان مردان و عصر و زمانه گذشتاندیم، جوانی را به پیری رساندیم. گذشته گذشت. اکنون بعد ازچهل سال انتظار دختران وخواهران ما ازنعمت آزادی برخوردار میشوند .

از گفته ی بالا بر می آید که، مخفی از زنده گی ناراضی و ناشاد بوده است و برای تسکین آرامش به دامن هنر می آویزد و با شعر اندوه خویش را باز تاب میدهد.

سیمای شاعر در بیشترین غزلها یش آشفته وغمگین است، چنانچه درین شعر میخوانیم که گفته است:

بگذشت دور راحت و شد آشکار  رنج         قسیم ما است زین فلک بی مدار رنج 

هرشام صد غمم رسید و صبح صد ستم       چو من ندیده هیچ کسی از روزگار رنج

بی  رنج  و غم  فرو نبرم آب در گلو        چشمان  من بود  خجل و  شرمسار رنج

مخفی بنابر ساخت ناسالم اجتماعی بارسالت اجتماعی که دارد خود را رنجور و نا شاد احساس میکند. شاعر با احساس و علاقمندی رفاه و اعتلای جامعه همیشه از رنج دیگران رنجور شده است و آنها را اندوه خود دانسته است. بیشترین غزلیاتش بانکته های جدی ومهم اجتماعی پایان میابد .

در مخمس بر غزل شاه مراد شاهی نارضایتی شاعر از وضع زمانه و اجتماعی که در آن بسر می برد دیده میشود که، بخشی از این مخمس چنین است.

عمر بگذشت  نشد شاد دل  نا شادم

مصرع حافظ شیراز خوش آمد یادم

یارب از مادر گیتی به چه طالع زادم

کاش این نکته نمیداد  به یاد  استادم

که درین ورطه غم هیچ  نمی افتادم

این چه عمریست  که نبود  اثر از عدل تمیز

هنر و فضل و خرد خوار بود و جهل عزیز

همه جا عربده و جنگ و جدال است و ستیز

وه  چه  دوریست پر افسانه و  عبرت   آمیز

کاش!  حساس  نمی بود،   دل     نا شادم

شادمانی   نبود  هیچ   در این  غم  خانه

نبود  امید  وفا  از  خود  و  از  بیگانه

صدق و اخلاص کنون نیست بجز افسانه

عمر ها شد که من   زار به  یک  پیمانه

خون دل  خورده دراین دیر خراب آبادم

در پهلوی این شکوفائی ها، شاعر رنجور، احساس مردم دوستی قابل ستایشی دارد .

او نیاز انسان را باوجود دیگر انسانها به نزدیکی و دوستی شان و نیاز فرد را به جمعیت بخوبی احساس میکند و در پهلوی آن ضرورتی را که، انسان گاه گاهی به روکردن به دنیا ی درون خویش دارد، نیز صادقانه درغزلهایش بازتاب داده است. چنانچه در غزلی به این مطلع:

دوستان با که دهم شرح غم تنهایی                عاقبت کرد خرابم الم تنهایی

از جدایی یاران شکوه دارد. معلوم است که شاعر این غزل را در غربت سروده است. اشعار دوره غربت شاعر اشعاری ست پر از سوز و گداز سرشار از عشق  و زمانی هم که  از علاقه مندی اش به انسان سخن میگوید. از یاد شهر و دیار خود غافل نیست چنانچه، در این شعر با این مطلع :

شام هجران بسکه یاد آن لعل خندان میکنم

در خیالش  ملک کابل را  بدخشان میکنم

تلخی های که در دوام عمر او را تنها نگذاشت، نتوانست خوش بینی اش را دربرابر مردم اجتماع وزنده گی خدشه دار کند و زمانیکه بعد از سی سال غربت در تبعید و با از دست دادن پدر و برادر جوان  به بدخشان برگشت خوش بینانه سرود:

عمریست که بودم به دل ارمان بدخشان

صد شکر رسیدم  به  گلستان  بدخشان

مخفی بیست و چند سال را در حبس و تبعید و تجرید با خانواده اش  بسر برد. دوره کودکی اش در تاشقرغان گذشت. در یک ساله گی پدر را از دست داد و در هشت ساله گی به کند هار رفت. بعد از بیست سال زنده گی در شهر کند هار به کابل برگشت ودردامنه های علی آباد به زنده گی و تبعید ادامه داد. بعد ازچندی به شهر خویش برگشت و در دامنه ی رودخانه ی  کوکچه، در قریه قره قوزی، جای برای زنده گی کردن آماده ساخت.

در غربت شاهد مرگهای پر آرمان پدر و برادران جوان ش بود. این مسافرت ها وآواره گی ها وسختی ها درتکامل شخصیت سیاسی مخفی اثرات عمیق به جای گذاشت. چنانکه شاه از نیامدن او به حضور خویش تعجب میکرد. شخصا به خانه اش رفت و او مثل یک شاهدخت مغرور جز ادب معمولی با وجود تاکیدات استاد خلیلی انجام نداد.

 درعوض مدح او را متوجه پس مانی و ویرانی بدخشان ساخت و با صراحت گفت که، به این کلبه ویرانه به این ولایت عقب مانده خوش آمدی!

 درحالی که این خلاف رسوم سخن زدن در حضور شاهان است. مخفی این متانت و این غرور و وقار را از پدران و خاندان بزرگ خود به ارث برده بود؛ چنانچه در شعر زیرین انعکاس این غرور منحصر به فرد او کاملا آشکار است:

گرچه مسکین و غریبم بوریا خویش را        کی برابر بافراش تخت شاهان میکنم

مخفی رفتار و کردار زور گویان را نمی پسندید. با والی های قهار و حاکمان ظالم برخورد سرد و اندرز گویانه داشت و به آنها چنین گوش زد میکرد:

 بادولت سه روزه مشوغره چوبلبل       دوران گل وعیش جهان پابه رکاب است

کارمندان بی قید و سر ولایات همه از او حساب میبردند و او داستان های طولانی حکمرانی و فتوحات پدرش را، با وجود ممانعت ها دلیرانه بیان میکرد. مخفی در شرایط ناهموار و پیچیده ای در جامعه مردسالاری توانست با سروده های سحر آفرینش، نقش زن را به عنوان یک هسته گرامی و دوست داشتنی درمیان مردم تعین وروشن کند و برای آنانیکه به زن ارزش قایل نبودند، بفهماند که، زن موجودی اضافی و بی مقدار نیست. بلکه زن میتواند در اجتماع سهم ارزنده یی را داشته باشد.

پرسش:

میگویند؛ مخفی شاعر هم عصر فرخ فرخزاد بود. شما به عنوان بانو ای که، در هنر شعر و شاعری هم دست بالایی دارید، بین اشعار و انگیزه های شعری فرخ فرخزاد و مخفی چه تفاوت ها و چه  مشابهت هایی را می بینید؟

پاسخ:

تفاوت و مشابهت در اشعار دو شاعر نامدار زبان پارسی مخفی بدخشی و فروغ فرخزاد از یک طرف ارتباط به نحوه ی جهان بینی، عقاید و افکار و زاویه های ی دید شان دارد و از طرف دیگر تفاوت عمده سبک شعری آنهاست.

مخفی از همان اسلوب و قالب کلاسیک شعری استفاده میکرد که، شاعران کلاسیک قبل از او استفاده می کردند. فروغ به شیوه ی جدید وسبک مختص به خود شعر سروده است . هرچند شاعران زیادی مانند نیما، نادر پور و.... مورد علاقه اش بودند، اما سبک انها چندان برایش تاثیر پذیر نبود. مخفی در حقیقت خود صاحب سبک بود و ما شاهد نو آوری های زیاد در اشعارش هستیم.

فروغ مطابق شرایط زنده گی ایران شعر سروده و مخفی مطابق شرایط محیط زنده گی و وطن خود. فروغ ذوق به خصوص خود را داشته و از عشق و عاشقی به نحو ویژه حرف زده و اما، مخفی به نحوی دیگر.

روی همرفته هر دو شاعر از ناملایمات اجتماعی سخن گفته اند  و در شعر عاطفه و احساس خود را صمیمانه بیان کرده ‌اند. اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی روزگار شان، عدم توجه به زن، از دست دادن عزیزان، یاد زاد بوم ، یاد دوستان، عشق و...را در سرود های هر دو شاعر می توان یافت ولی، شیوه ی بیان شان متفاوت و هریک ویژه گیهای خاص خویش را دارند.

 از سوی دیگر، اشعار مخفی دارای ویژه گی های اخلاقی است. اندیشه و شعر او از عاطفه و احساس لطیف و نفس پاک او مایه می گیرد. او بیشتر غزل سروده و غزلیات اش  آوای دل و شور عاشقانه دارند. شعر عاشقانه ی مخفی گویا پیشگفتار وحاشیه ی است بر مطلب اجتماعی و گاهی در سراسر غزل پند و اندرز می دهد و راهنمایی می کند

چون یار جدا می شود ایدل همه خون شو 

 یک قطره ای  آخر زره دیده برون شو 

 گردون همه دون پرور و هم سفله نواز است

یک چند  به اوضاع جهان  بنگر و خون  شو   

 در بحر رود    بحر شود  قطره  ی  ناچیز

ای کم توهم از خویش برون آی و فزون شو

در این غزل دیده میشود که، شاعر ازمطلع عاشقانه به مطلب مهمی انتقال میکند. از گردون دون پرور شکایت نموده مردم را متوجه بیداد گری های اجتماعی مینمایند و در بیت سوم به خاطر خوشبختی انسانها ازعرفان کمک میجوید.

در شعر فروغ هم عاطفه و احساس از ارکان جدا ناشدنی است. اشعار اولی اش عاشقانه و این عشق شخصی و بازتاب حس ها عاطفه ها و اندیشه های او به زبان ویژه است .چنانچه دراین شعر:

تو را می خواهم و دانم که هر گز

به  کام  دل  در  آغوشت   نگیرم

همه عناصر شعر او با عواطف زنأنه پیوند خورده بود. او خودش را در شعرهایش مورد خطاب قرار می دهد

از زندگی خصوصی خود با صداقت صحبت می کند. آشکارا حرف خود را می‌زند. تلاش می کند تا زنان را در راه رسیدن به ذهنیت و نگرش عاطفی یاری رساند. پیش از فروغ هیچ شاعری از عواطف زنان سخن نگفته بود. او مسایل مختلف زندگی را با جهان بینی سرشار از عاطفه نگریست و با شعر هایش در مقابل قوانین اجتماعی طغیان و اعتراض کرد.

اشارات اجتماعی چون گریز از دروغ و ریا و تمایل به راستی ازجمله مشابهت های است که، در شعر هر دو شاعر دیده می شود.

پرسش :

شما خود دانش آموخته ی دانشکده ی ادبیات و علوم بشری دانشگاه دولتی کابل، در سال های پیش از حکومت مجاهدین و طالبان هستید. در دوره حکومت آقایون، برهان الدین ربانی، حامد کرزی و اشرف غنی، موسسات آموزش های عالی فراوان، دولتی و خصوصی، تحت نام { دانشگاه} در کابل و ولایت های کشور تاسیس شدند. شما به عنوان یک استاد و یک پروفسور دانشگاه، بین آن دو دانشگاه پیش از آغاز بحران ها { دانشگاه کابل و پوهنتون ننگرهار} از لحاظ، شکلی، درسی، کیفی و کاری، تفاوت هایی را می بینید، یا نمی بینید؟

پاسخ:

 دانشگاه کابل نخستین نهاد آموزش عالی وبزرگترین، قدیمترین و معتبرترین کانون علمی در افغانستان می ‎باشد که، در سال ۱۳۱۱خورشیدی تاسیس شد.  این دانشگاه بنیاد تحقیق را در چوکات «مرکز تحقیقات علمی» درسال ۱۳۴۲ ایجاد نمود و تا سال ۱۳۷۰ منحیث یک ارگان علمی مطابق ستانداردهای بین المللی فعالیت می نمود .  این نهاد علمی آموزشی تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی یعنی، تا قبل از درگیری جنگ های داخلی، از دانشگاه های معتبر دنیا شناخته می شد.

بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی برنامه های دوجانبه و چند جانبه ا‌ی را به منظور تبادل استاد، دانشجو و اشتراک گذاری مواد درسی با دانشگاه کابل دارا بودند و دانشجویان افغانستانی و خارجی برای کارهای پژوهشی خود به کشورهای یکدیگر سفر می‌کردند.



از سال ۱۳۵۷که آغاز ورود من منحیث محصلی به دانشگاه بود، با وجود ناامنی و درگیری جنگها، استادان زیاد به خارج جهت تکمیل تحصیل و اخذ سند ماستری و دکترا فرستاده میشدند. شماری از استادان خارجی از کشورهای مختلف به ویژه روسیه در تدریس استادان و شاگردان سهم می ‌گرفتند. کورس های آموزشی زبان در خود دانشگاه دایر می شد )من هم سال سوم بعد از تقرر در دانشگاه، کاندید بورسیه کشور آلمان شدم و یک سال کورس زبان آلمانی را در افغانستان فرا گرفتم .(در این دهه در مقطع ماستری و دکتورا یک سفر جدید را دانشگاه کابل آغاز نمود. استحکام و ثبات جدید موفقیت را از آن خود کرد، یعنی علاوه بر بورسیه های خارجی در داخل کشور برنامه ماستری آغاز شد. (من نیز ازجمله ی دانشجویان داخل خدمت در مقطع ماستری «کارشناسی ارشد» همان دوره هستم. (چون نسبت مشکلات خانواده گی به آلمان نرفتم.)

دانشگاه کابل در کنار محصلان داخلی، برای شماری از محصلان خارجی نیز خدمات تحصیلی فراهم کرده بود. جوانانی از کشورهای فلسطین، ایران، کو ریا و پاکستان و هند برای ادامه تحصیل به افغانستان سفر می کردند، پیش از شمولیت به دانشکده های مختلف مدت شش ماه زیر نظراستادان دانشکده ی زبان وادبیات زبان را فرا می گرفتند.

هرچند در طی چهار دهه درگیری وناامنی برخی از استادان و شماری از دانشجویان دانشگاه کابل کم کم از دانشگاه فاصله گرفتند. با انهم این دانشگاه به عنوان بزرگ ‌ترین دانشگاه افغانستان، بیشترین تعداد محصلان ، استادان و دانشکده ها را داشت .

ولایت ننگرهار هم  یک ولایت پرجمعیتی بعد از ولایت کابل است. دانشگاه دراین ولایت  در سال ۱۳۴۱ یا 4۴۲ تاسیس شده است. در این سال ها اوج جنبشهای دانشجویان دانشگاه کابل ومرکز فعالیتهای اجتماعی وسیاسی بود .

هرچند تفاوت دانشگاه کابل و جلال اباد از گفته های بالا واضح است ولی، با آن هم چند نکته را در ذیل مشخص میسازم 

دانشگاه ولایت ننگرهار از نظر فرهنگی و سیاسی ظرفیت پیشبرد اموزش محصلین خارجی را یانداشت یا انها جرات امدن به ننگرهاررا از لحاظ امنیتی نداشتند. دانشگاه ولایت ننگرهار حتی شرایط پذیرش شاگردان شماری از ولایت های افغانستان را نداشت.
 
ولایت ننگرهار یک ولایت پشتون نشین و مربوط یک فرهنگ خاص است. در دانشگاه ننگرهار بیشتری مضامین به پشتو تدریس می این در حالی است که،  دانشگاه کابل امکانات پذیرش همه زبان ها و فرهنگ ها را داشت .

ولی نصاب آموزشی در همه دانشگاه ها یک سان بود و در ازمایش های رقابتی نیز دانش آموزان مطابق نمرات کمایی شده به دانشگاه ها راه می یافتند بعد در زمان حاکمیت ببرک کار مل و بعد ترهم دکتور نجیب موضوع تدریس دردانشگاه کابل مشاجره آمیز شد و برخی از دانش آموزان و استادان میل داشتند که به زبان پشتو و فارسی دری باید تدریس صورت گیرد .

پایگاه اینترنتی روزگار، در نظر دارد شماری از روزنامه ها و مجلات مهم و معروفی را که، پس از چندین دهه نشرات، توسط مجاهدین و طالبان از بین برده شده اند، به خوانندگان خود، بویژه نسل جوان معرفی کند.

 این هم به خاطر   اینکه، نسل جوان کشور ما بدانند که، پدران ایشان، پیش از وقوع بحران های سیاسی چپ و راست، چندین دهه ی اخیر، امنیت و فرهنگ عالی داشته بودند. از جمله فرهنگ  خوانش کتاب، روزنامه و مجله.

 روزنگار پروسه معرفی این نشریه ها را با معرفی مجله ی وزین هفته گی و خانواده گی « ژوندون» آغاز میکند.

روزنگار ـ ناروی

19 .09.2023

ژورنالیست توانمند و تجربه کار کشور، جناب آقای محمد زمان نیکرای، ژورنالیستی که، برای حدود یک دهه، معاونیت مسوول  این مجله را به عهده داشته به خواننده گان روزگار در مورد تاریخچه، کارکرد ها و ویژه گی های مجله ی ژوندون به شرح زیر معلومات میدهد: 

آغاز کار

مجله ی ژوندون ۷۳ سال پیش از امروز  «در سال ۱۹۴۹م» در چوکات وزارت اطلاعات و کلتور وقت، به مدیریت مسوول محمد بشیر رفیق، به نشرات آغاز کرد.

 ژوندون مراحل اول نشریاتی خود، در ۳۲ صفحه به نشر می رسید. محتوای نشرات آن را موضوعات هنری، معرفی هنرمندان و اعلانات تشکیل میداد.

رقابت با مجله های ایرانی

در سال های بعد که، فرهنگ روزنامه و مجله خوانی در کشور بیشتر ترویج یافت، کمبود یک مجله ی عمومی، در سطح ملی احساس می شد. کمبود مجله ای که، بتواند با مجله های ایرانی، مانند «اطلاعات» و «زن روز» که در افغانستان علاقمندان زیادی داشتند، رقابت کند.

با توجه به این نیازمندی مقامات رهبری وزارت اطلاعات و کلتور وقت تصمیم گرفت تا مجله ای را تاسیس نماید که، بتواند جای مجلات و نشریه های خارجی را پر کند.

مجله ی هفتگی

برای پرکردن این خلا، مجله ی ژوندون را برگزیدند و این مجله را که، قبلا فعالیت نشراتی داشت، بازسازی  و از لحاظ شکل و محتوا انکشاف دهند. از همین جا بود که، مجله ی ژوندون، به یک مجله ی هفته گی عمومی ارتقا داده شد  و یک تحول کیفی در خطوط نشراتی آن رو نما گردید و ژوندون با یک چهره ی جدید در خانواده ی مطبوعات کشور عرض وجود نمود.

تشکیل بورد مسلکی

باید خاطر نشان کرد که، برای پیشبرد امور نشراتی مجله ی ژوندون یک بورد قوی؛ متشکل از افراد مسلکی و ژورنالیستان با تجربه در آن به کار گماشته شد که، در راس آن یک ژورنالیست بسیار با استعداد و مبتکر به نام بانو شکریه رعد، قرار داشت.

 در زمان تصدی بانو رعد صفحه های مجله ی ژوندون از ۳۲ به ۱۰۰ صفحه ارتقا یافت.

جلب پژوهشگران و مترجمان

همچنان قویترین نویسنده گان، مترجمان و پژوهشگران به این مجله روی آوردند و به همکاری آغاز کردند. مانند: روستا باختری، جلال نورانی، اعظم رهنورد زریاب، مهدی دعا گوی، نور محمد کهگدای، سرشار روشنی، محمد شفیع رهگذر و عده ی دیگری که ، در حال حاضر اسم های شان را به یاد ندارم.

 مجله ی ژوندون در این دوره ی نشراتی خود، بهترین مضامین و مطالب جالب و خواندنی را، مطابق ذوق و علاقه ی خواننده گانش به نشر می رسانید. از این رو در کمترین مدت  در تعداد علاقمندان و مشترکین ژوندون افزایش قابل ملاحظه ای بعمل آمد و به پر تیراژ ترین مجله در سطح ملی مبدل گردید. 

انتخاب دختر سال

یکی از ابتکارات مجله ی ژوندون  در این مرحله، راه اندازی برنامه ی « انتخاب دختر سال» بود. به این مناسبت در هر شماره ی ژوندون ویژه گی های یکی از دختران کاندید شده به نشر می رسید و خواننده گان مجله ، از طریق پست و مخابرات رای خود را برای کاندید مورد نظر به آدرس مدیریت مجله ارسال می نمودند.

تشکیلات اداری ژوندون

نگارنده «محمد زمان نیکرای» در سال ۱۳۵۶ هجری خورشیدی به حیث لیسانسه ی ژورنالیزم، در مجله ی ژوندون شامل کار گردیدم. این درست هنگامی بود که،  شاد روان نجیب رحیق  به عنوان مسوول مجله کار میکرد. بانو راحله راسخ وظیفه ی معاونیت مجله را به عهده داشت. نگارنده سمت مهتمم مجله را عهده دار بودم  و علی محمد عثمان زاده مسوول چاپ مجله بود. سایر اعضای مسلکی مجله ی ژوندون عبارت بودند از:  محمد رحیم اعتمادی، بانو مریم محبوب، رحیم الله جرمی، غوث زلمی، عبدالوکیل حیاتی و عبد الاحد کرزی.

همگاران قلمی برونی

همکاران قلمی مجله ی ژوندون را،  در دوره ی تصدی مرحوم نجیب رحیق  و دوره های بعدی ، عده ای از نویسنده گان، مترجمان و پژوهشگران چیره دست تشکیل میدادند که، اسمای همه شان را به خاطر ندارم. اما تا جایی که به یاد دارم، اینها عبارت بودند از:

امین افغان پور، اعظم رهنورد زریاب، میر حسام الدین برومند، محمد آصف خرمی، حفیظ الله عمادی، رووف راصع، دستگیر نایل، محمد عوض نبی زاده، استاد علی اصغر بشیر،  بیرنگ کوهدامنی، محمد ظاهر صدیق، صالح محمد کهسار و عده ی زیاد دیگر.

تغییرات سیاسی مدیران 

باید یاد آوری کرد که، با تغییر رژیم سیاسی در کشور، در سال ۱۳۵۷ در رهبری مدیریت مجله ی ژوندون نیز دگرگونی به وجود آمد. در این وقت مدیریت مجله به  راحله راسخ، به عوض رحیق سپرده شد. در اخیر همین سال بار دیگر تغییرات بمیان آمد و شیر محمد کاوه به عنوان مدیر مسوول و نگارنده به حیث معاون مجله تعیین گردیدیم.

 با آمدن تغییر و تحول سیاسی در اخیر سال ۱۳۵۸ هجری خورشیدی راحله راسخ بار دوم به عنوان مدیر مسوول مجله ی ژوندون مقرر گردید. نگارنده همچنان در جایگاه معاون مجله باقی ماندم.

یگانه مجله ی هفته گی

 باید خاطر نشان ساخت، طی سال هایی که، بانو شکریه رعد، نجیب رحیق و راحله راسخ سمت مدیر مسوول مجله ی ژوندون را به عهده داشتند، نشرات این مجله از رونق خوبی برخوردار بود. ژوندون طی این سال ها به عنوان یگانه مجله ی هفته گی، محبوب جوانان، و خانواده های ایشان شناخته می شد. روز تا روز به تعداد خواننده گان و علاقمندان آن افزوده می شد. به خاطر اینکه، بهترین مضامین و مطالب جالب  ذوقی، اطلاعاتی، ادبی، هنری، تفریحی و سرگرم کننده را به نشر می رسانید. ژوندون علاوه بر این دارای چندین صفحه ی اختصاصی مانند؛ صفحه ی زن و کودک،  جوانان ورزش، شعر و ادب ، داستان کوتاه، دلچسپ و خواندنی، مسابقات ذهنی، طنز و فکاهیات، تبصره های سیاسی  و فشرده ی اخبار هفته نیز بود.

کادر مسلکی مجرب

البته نباید فراموش کرد که، مصاحبه ها و گزارشات بسیار جالب توجه، که توسط خبرنگاران مجرب و مسلکی این مجله، بویژه غوث زلمی، رحیم الله جرمی، و رووف راصع تهیه و به نشر میرسیدند، به زیبایی و اعتبار مجله می افزودند. این گفتگو ها همچنان توجه و علاقه ی خواننده گان را به ژوندون بیشتر می ساختند. 

تدویر سمپوزیوم ها

یکی دیگر از ابتکارات ژوندون تدویر سمپوزیوم ها و میز های گرد بود، که وقتا فوقتا ، پیرامون مسایل روز و بویژه در رابطه به موضوعات خانواده گی برگزار میشدند. آجندای این میز های گرد را مهمترین موضوعات مانند، تنظیم خانواده  و تربیه ی کودک، مشکلات و نیازمندی های جوانان، روابط خانواده با یکدیگر، خشونت بین عروس «سنو» ومادر شوهر « خشو» تشکیل میدادند.

توجه به سطح سواد خواننده گان

با توجه به مطالبی که فوقا گفته آمدیم، مجله ی ژوندون طی حیات نشراتی خود، همواره ذوق و علاقه ی علاقمندان و خواننده گان  خود را در نظر داشته  و بر اساس آن مطالب منتشره ی خود را عیار می نموده کوشیده است تا ذوق و علاقه ی آنان را در نظر بگیرد.  به خاطر اینکه، خواننده گان  آن در هر درجه ی سواد  و دانشی که قرار داشتند، میتوانستند در لابلای صفحه های مجله مطالب دلخواه  شان را پیدا نموده آنرا مطالعه نمایند. 

 ارگان انجمن نویسنده گان 

خلاصه اینکه؛ مجله ی ژوندون بنابر لزوم دید مقامات دولتی در سال ۱۳۶۲ هجری خورشیدی  با تشکیل  و کارمندان خود  به انجمن نویسنده گان افغانستان تعلق گرفت، که در راس مدیریت آن جناب واصف باختری قرار داشت. در این هنگام خطوط نشراتی مجله هم تغییر کرد و از این به بعد به نشر مسایل ادبی اختصاص یافت.

شکار تیر مجاهدین

مجله ی ژوندون طی چند دهه ی حیات نشراتی خود ، خدمات قابل قدری را در عرصه ی روشنگری عامه موفقانه انجام داد. این مجله در سال ۱۳۷۱ هجری خورشیدی با روی کار آمدن «مجاهدین  کرام ! » همچون ستاره ی تابناک از آسمان مطبوعات کشور افول کرد.

یادش به خیر و خاطره های روشنگرانه اش گرامی باد!     

نشریه ی رو زنگار اخیرا دریچه ی معرفی شاعران، نویسنده گان و هنرمندان چیره دست را باز کرده است. ما از این دریچه کارکرد های بزرگ آن عده از عزیزانی را به نمایش می گذاریم، که دیگران بر آنها کمتر توجه کرده اند و تراوش های فکری شان کمتر با دیگران شریک ساخته شده اند.

این برنامه را با یک گفتگوی ویژه با جناب آقای اشکبار آموزگار مجرب و شاعر توانمند زبان پارسی، آغاز میکنیم و از عزیزان دیگری که دوست دارند از این روزنه بتابند، خواهش میکنیم با ما در تماس شوند.

می توانید خود را اندکی به خواننده های روزنگار معرفی بدارید و در ضمن بفرمایید که، میزان آموزش های عالی شما در کدام رشته و در کدام سطح بوده است؟

 من حیات الله اشکبار هستم. در فیض آباد مرکز ولایت بدخشان زاده شده ام  .صنف ۱۲ را در لیسه کوکچه و دانشگاه را تا سطح لیسانس در انستیتوی پیداگوژی کابل، در رشته زبان و ادبیات پارسی دری، به پایه اکمال رساندم .

آغاز کار آموزگاری تان چه زمانی بود، و در دوره های مختلف زمانی و حاکمیت های دولتی بهترین دوره برای اشتغال به آموزگاری، کدام دوره را ارزیابی میکنید؟

 در سال ۱۳۵۴ به کار معلمی آغاز کردم. ۱۶ سال در فیض آباد، ۲۸ سال در کابل و در مجموع ۴۴ سال در این عرصه گام زدم.

کار آموزگاری من از دوره جمهوریت سردار محمد داوود آغاز و دوره های متفاوتی را از لحاظ سیاسی و سایر عرصه ها در بر میگیرد، که با تاسف دوره های سیاه، تاریک و غم بار در همه بخش ها و از جمله معارف کشور بوده است.

تا سقوط جمهوریت سردار محمد داوود، امور آموزش و پرورش در یک مسیر منظم ، درست و هدفمند به پیش میرفت و از یک کیفیت بهتر و با نظم خوبتر برخوردار بود.  این سلسله تا رویکار آمدن نظام سیاسی جدید با حاکمیت احزاب خلق و پرچم ادامه یافت. ولی با دریغ و درد که، از اثر سیاست نادرست دو جناح متذکره، حضور شوروی ها و شدت یافتن جنگ در سراسر کشور، این پروسه با صدمات جدی مواجه شد، شیرازه آن از هم پاشید و با ورود مجاهدان و دور حاکمیت اول طالبان، آخرین میخ بر تابوت معارف کشور کوبیده شد . 

هر چند نظام ۲۰ ساله و حضور خونین امریکایی ها و نوکران حلقه به گوش داخلی آنها در جهت رشد و انکشاف کمی معارف اقدام کردند، ولی این اقدام راه ارتقای کیفی را نه پیمود و بدتر از هر دوره دیگر علم و دانش و معرفت ، سند تحصیلی و دیپلم به حیث یک متاع بازاری به خرید و فروش گذاشته شد. این ماجراها،  داستان های غم انگیزی دارند که، این نوشته گنجایش بیان آن را ندارد . 

به باور شما یک مکتب خوب، یک آموزگار خوب و یک شاگرد خوب چطور تعریف می شود؟

به بینش معاصر، مکتب خوب ، به مکتبی گفته میشود که از همه امکانات آموزشی و پرورشی برخوردار باشد. ولی این یک امر حتمی برای یک مکتب خوب شمرده نمیشود . میتواند یک مکتب فاقد امکانات هم یک مکتب خوب شمرده شود . زیرا خوبی و موثریت یک مکتب به این مساله بر میگردد که، گرداننده گان آن چه کسانی اند ؟ چه حسی ، چه هدفی ، چه برنامه و راهکاری ، چه آرزو و آرمان والای انسانی و میهن پرستانه در قبال تعلیم و تربیه ، اجرای امور محوله با روحیه صداقت دارند .

این نوع افکار و اندیشه ها میتوانند باعث بمیان آمدن یک مکتب خوب گردند و رعایت نکات بالا میتوانند معرف یک معلم و شاگرد خوب نیز باشند. 

از نگاه شما در وضعیت کنونی بهتر این است که، مکتب ها باشند و محتوای درسی هر چه که باشد، باشد. یا اینکه در صورت تطبیق محتوای بد درسی، بهتر است که دروازه های مکاتب کشور بسته باشند؟

هر چند شیرازه آموزش و پرورش نسل آینده وطن از هم پاشیده است . اما بسته بودن مکاتب یک ضایعه بزرگ و جبران ناپذیر است . باید دروازه های مکتب ها هر چه زودتر باز گردند و پسران و دختران به مکتب بروند .

با اینکه متصدیان امور چه طرح و برنامه و چه نصابی را پیاده میکنند به دلیل اینکه، این نصاب و راهکار افراط گرایانه، همه را صد در صد تحت شعاع قرار نخواهد داد با آنکه آسیب پذیری های خود را دارد، ولی شاگردان با الهام از خانواده ، ملاحظه کنش و واکنش ها در محیط ماحول ، ارتباط با دوستان وابسته گان و وسایل اطلاعات جمعی تعدادی در مسیر بینش بهتر، در دفاع از عدالت ، دموکراسی و آزادی، با رشد سنی ٫فکری، انکشاف شخصیت و خود شناسی حرکت خواهند کرد و در عین حال تعدادی هم در لجن زاری از افراطیت غرق خواهند شد.

لطفاً از چند آموزگار خوب نام ببرید و ویژه گی های شان را کوتاهتر بیان دارید؟

در طی ۴۰ سال تعدادی زیادی همکاران گرامی و قابل قدری داشتم که، تهیه فهرست آنان ممکن نیست. اما باید گفت که اکثریت مطلق آنان زنان و مردان با نجابت با درآیت و با کفایت بودند به طور نمونه میتوان از محترم استاد غلام سخی مجید، استاد دولت جان، استاد محترم شجاع خراسانی و محترم فروغ فکرت در بدخشان و از استاد محترم اشرفی صاحب، شاه پور عنایت و مریم بهار در کابل نام برد، که با عشق بی پایان به تربیه اولاد وطن می پرداختند.

 شاد می شویم اگر، یک خاطره ی خوب و یک خاطره نا خوب تان را از دوران آموزگاری با ما و خواننده گان روزنگار شریک سازید؟

خاطره نیک من از زمانی است که، به حیث مدیر لیسه مخفی در بدخشان ایفا وظیفه میکردم . یکی از همکارانم نسبت پیوندی که با مقامات صلاحیت دار وقت داشت و میخواست به این وسیله از اجرای وظیفه به طور لازم طفره برود و من با این روش ساز گاری نداشتم توطئه ای را براه انداخت تا مقامات مرا از آن لیسه سبک دوش کنند ولی همه معلمان و شاگردان قاطعانه از من دفاع و آن دسیسه را خنثی نمودند. خوشبختانه خاطره بد از هیچ کسی ندارم،  چون با همه صمیمانه کار کرده ام .

گام زدن در عرصه ادبیات ایجاب علاقه، پی گیری، مطالعه، صبر و پایداری مداوم را می خواهد. با مطالعه چند شعر و چند کتاب انسان شاعر و نویسنده شده نمی تواند . مهم تر از همه این که، فتح این قلعه شامخ کار ساده و آسانی نیست . به خصوص  برای جوانان و تازه کاران این عرصه.  

تازه کاران عرصه ی شعر گویی، شاید کم و کاستی هایی را داشته باشند . اما نباید این کم و کاستی ها باعث جلوگیری از پیشرفت آنان گردد . نقد و اعتراض به نوشته های آنان نباید باعث مأیوسی شان گردد . خوب خواهد بود که، به عوض اعتراض و سرزنش، با آن ها همکار ی و راهنمایی را در پیش گیریم،  تا آرام آرام این نقایص موجود حل گردد.

 تنگ نظری و خرده گیری بیش از حد مانع انکشاف آنان خواهد شد۰ البته شعر و شاعری جوانان با رشد و انکشاف روحی و جسمی، مطالعه و معلومات ، پیگیری و تجارب تقویت می گردد. بزرگان چه حبوب گفته اند:

 نمی شود ره صد ساله را در یک شب طی کرد.

چند پارچه شعر گفته اید و امروز شعر های شما، به غیر از فیسبوک در کجا یا کجاها نشر می شوند؟

در طی این ۴۰ سال ۱۴ اثر تالیف کرده ام که، از جمله دو اثر آن قطره اشک در بدخشان و وینوس در کابل مجموعه شعری های من اند . شعر های فیسبوکی من بر میگردند به وضع نا بسامانی ۲۰ سال جمهوریت قلابی امریکایی. از جمله صرف یک اثر من ( ای پادشاه خوبان ) که شرح حال احمد ظاهر آواز خوان و سرود هایی که او زمزمه کرده و من متن کامل هر شعر را جمع آوری و درج این اثر کرده ام، با شرح حال شاعر آن. سایر آثار خود را روی ناداری و بیچاره گی نتوانسته ام به چاپ برسانم. کسی هم آماده به چاپ آنها نشده و من هم به کسی مراجعه نکرده ام.

اگر کسی بیاید و یک پارچه شعر شما را در ملای عام غلط بخواند، آنگاه در وجود شما چه احساسی تولید می شود. مخاطب اش قرار میدهید و از اش می پرسید یا اینکه، می گذارید، باشد و برود؟

اگر کسی شعر من و یا هر شاعری را در یک مجلس نادرست و شکسته بخواند، عکس العمل جدی از خود نشان نمی دهم . زیرا من عقیده دارم که هر آن کس که مطلب را میخواهد بخواند و به دیگران ارائه کند، اول بر موضوع حاکمیت حاصل و بعد هنرنمایی کند . برای چنین افراد میگوییم که:

 در موقع خواندن موسقی ات کلام ، آهنگ بیان کردن آن را با رعایت حرکات و از خود کردن بیان درست واژه ها مد نظر گیرند . 

در سال های اخیر شعر های شما عمدتا به دور کدام محور ها متمرکز بوده اند؟

شعر های من در سال های اخیر متمرکز به اوضاع و احوال جاری و نا بسامانی های سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و جنگ و صلح است که متاسفانه نمی توانم تعدادی از آن را به نشر بسپارم .

اما از جمله شعر هایی که آنها را دوست دارم و در سال ۱۴۰۱ در واکنش به اظهارات یک ملا، و بخاطر اینکه، در یک رسانه یک دنده می گفت؛

 « دانشگاه نگو که گپ خراب میشود » سروده ام که عنوان آن «پارسی» است . 

بهانه ی جدید برای اخراج معلمان زن

طالبان هفته ی گذشته از حدود ۵۰۰ زن معلم، مربوط  به حوزه ی ۱۵ شهر کابل، در مکتب پروفسور عبد الاحمد جاوید، واقع در قصبه، بطور تحریری و تقریری، امتحان دینی » اخذ نمودند. «

این مطلب را یکی از معلمان شرکت کننده در این امتحان، که نمیخواست به علت تهدیدات امنیتی نام خود را بگوید، به خبرنگار ایستگاه اینترنتی روزنگار در کابل اظهار داشت.

بانوی مذکور افزود:

در این امتحان فرقی نمیکرد که، معلمان جدید بودند یا سابقه دار. همه ی معلمان زن  می بایست این امتحان را می دادند.

 حتی کسانیکه چهل سال سابقه ی تدریس در مسایل دینی داشتند، به دادن این امتحان مجبور ساخته شده بودند.

ملا های طالب با برخورد خیلی بد و زبان بسیار درشتی داشتند. آنها با کلمات و جملات خیلی تحقیر آمیز و خشونت بار، از بانوان معلم این سوالات را می پرسیدند:

کلمه ی توحید و شهادت را بخوان؟

حضرت محمد در چند سالگی به پیغمبری مبعوث گردید؟

پیامبر در چند سالگی ازدواج کرد؟

سنت چیست؟

وضو چیست؟

کتاب های آسمانی را نام بگیر؟

جالب این است که، طالب هایی که، نمی گذارند، بانوان بدون محرم شرعی از خانه برون بروند، کار کنند، درس بخوانند یا حد اقل برای فرزندان خود نان و آب تهیه کنند، امروز در این امتحان، ملا بچه ی های ریشدار و بی ریش خود را، با پاچه های بلند، لنگی های سیاه، چشمان سرمه کرده و مو های دراز، بالای سر هر خانم یا دختر نا محرم امتحان دهنده، ایستاد کرده بودند که؛ به قول خود شان، نگذارند، بانوان از یکدیگر نقل کنند.

 یک بانوی آموز گار که، در این امتحان شرکت داشت و به زبان پشتو حرف میزد، به خبرنگار محلی روزنگار گفته است که، ملا بچه های جوان و حتی مردان سالخورده آنها، بالای سر ما و بویژه دختران خوشگل  می ایستادند و به دست های سفید دختران، درحالی که، آنها مشغول حل کردن سوالات، بودند نگاه های معنا دار میکردند.

منبع علاوه می کند:

قرار بود امتحان یاد شده در صحن لیسه ی قصبه گرفته شود. اما طالبان جریان برف باری را بهانه کردند. چوکی های پربرف را به صنف ها بردند. معلمان را بالای این چوکی های سرد، نمناک و پوشیده از برف نشاندند و از ایشان در عقب در های بسته، به دور از چشم کامره و وجود خبرنگاران امتحان گرفتند.

خبرنگاران به بهانه ی نا محرم بودن، اجازه نداشتند تا به داخل صنف ها بروند و جریان این امتحان را زیر پوشش قرار دهند.

این فقط امروز و این معلمه ها نبودند که، به دادن امتحان علوم دینی مجبور ساخته شدند، بلکه این یک پروسه ی دوامدار است و در کل مکتب های شهر کابل و ولایات کشور تطبیق می شود.

طالبان کوشش می کنند تا با بهانه ی ناکام شدن در امتحان علوم دینی، بانوان آموزگار دارای آموزش های عالی دانشگاهی و سابقه ی کم و زیاد کاری، را از کار آموز گاری اخراج کنند.

 این در حالی است که این معلمان این مسایل ساده علوم دینی و حتی خیلی بالاتر از آن را  در صنف های دوره ی ابتدایی مکتب خوانده اند و خیلی از آنها خود به تدریس این مسایل دینی و اسلامی پرداخته اند.

 [خبرنگار روزنگار در کابل]